اختلال شخصیت پارانوئید
درباره اختلال شخصیت پارانوئید
پارانوئید چیست؟
پارانوئید از نظر روانشناسی یک اختلال روانی است که موجب ایجاد حس بیاعتمادی و سوءظن بیدلیل به دیگران میشود.
این افراد بهطور دائم به دیگران مشکوک هستند و بر این باور هستند که دیگران سعی در تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید آنها دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب فکر نمیکنند که رفتار و طرز فکرشان مشکلساز باشد.
اختلال شخصیت پارانوئید (PPD)
اختلال شخصیت پارانوئید نوعی اختلال شخصیت است که با علایمی مانند بی اعتمادی و سوء ظن شدید نسبت به دیگران بدون دلیل و مدرک کافی همراه است. افراد مبتلا به این اختلال همیشه مراقب و به اطرافیان مشکوک هستند و بر این باورند که دیگران دائماً درصدد تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید آنها هستند. به نظر این افراد، رفتار و طرز فکرشان عادی است.
این اختلال از انواع اختلالات شخصیت است که آن را در دستۀ اختلالات «خوشه A» یا «اختلالات شخصیت غیرعادی» قرار می دهند و افراد مبتلا به آن، تفکر یا رفتار غیرعادی و نامتعارف دارند.
لازم به ذکر است پارانوئیدها، هذیان یا توهم ندارند. توهم و هذیات در افراد مبتلا به اختلال اسکیزوفرنی، اختلال اسکیزوافکتیو و دوره های شیدایی شدید در اختلال دوقطبی دیده می شود.
اختلال شخصیت پارانوئید چقدر شایع است؟
اختلال شخصیت پارانوئید نسبتاً نادر است. محققان تخمین می زنند ۰.۵٪ تا ۴.۵٪ از افراد به این اختلال شخصیت مبتلا هستند (+).
علایم و علل
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه مراقب و محتاط هستند و بر این باورند که دیگران دائماً در تلاش برای تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید آنها هستند. این باورها، عموماً بیاساس هستند و به خاطر شک و بی اعتمادی و ناتوانی در برقراری روابط نزدیک در کار و زندگی شخصی آنها اختلال ایجاد میکند و زندگی اجتماعی شان را به شدت محدود می کند.
افراد مبتلا به پارانوئید معمولاً:
- به تعهد، وفاداری یا قابل اعتماد بودن دیگران شک می کنند. بر این باورند که دیگران از آنها سوء استفاده می کند یا آنها را فریب می دهند.
- مایل نیستند به دیگران اعتماد کنند یا اطلاعات شخصی خود را فاش کنند، زیرا می ترسند از اطلاعاتشان علیه آنها استفاده شود.
- کینه توزند.
- بیش از حد حساسند و به ندرت انتقادی را می پذیرند.
- معانی ضمنی و پنهان در اظهارات یا نگاه های معمولی دیگران می خوانند.
- فکر می کنند دیگران دارند به شخصیت آنها توهین و حمله می کنند، در حالی که از نظر دیگر افراد اینگونه نیست.
- بدون دلیل موجه، دائماً به همسر یا شریک عاطفی خود شک می کنند و او را به خیانت متهم می کنند.
- در روابط خود با دیگران سرد و غیرصمیمی هستند و برای جلوگیری از خیانت می توانند، کنترلگر و حسود باشند.
- با این باور که همیشه حق با آنهاست، نقش و تقصیر خود را در مشکلات یا درگیری ها نمی بینند.
- کینه توز و لجباز هستند و همیشه بحث و دعوا ایجاد می کنند.
علل ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید
پژوهشگران هنوز علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید را نیافته اند، اما احتمالاً دلیل آن ترکیبی از عوامل محیطی و بیولوژیکی باشد. محققان دریافتهاند عدم توجه عاطفی، فیزیکی و مراقبتی دوران کودکی، نقش مهمی در ایجاد این اختلال در نوجوانی و اوایل بزرگسالی دارد.
پیش از این محققان بر این باور بودند که احتمالاً یک پیوند ژنتیکی بین اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت اسکیزوتایپی و پارانویائید وجود دارد، اما مطالعات بیشتر نشان داد این ارتباط آنقدر قوی نیست.
تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید
شخصیت در طول دوران کودکی و نوجوانی به رشد و تکامل خود ادامه می دهد. به همین دلیل، روانشناسان معمولاً فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید را تا بعد از ۱۸ سالگی تشخیص نمی دهند.
تشخیص این اختلال، میتواند دشوار باشد، زیرا اکثر افراد مبتلا به اختلال شخصیت فکر نمیکنند مشکلی در رفتار یا طرز تفکرشان وجود داشته باشد.
زمانی که جویای کمک می شوند اغلب به دلیل خود بیماری نیست، بلکه به دلیل شرایطی است که همزمان با آن بیماری وجود دارد، مانند اضطراب یا افسردگی یا مشکلات دیگر
هنگامی که متخصص سلامت روان، مانند یک روانشناس یا روانپزشک، حدس می زند فرد به پارانویا مبتلا است، اغلب سؤالات کلی میپرسد که حالت دفاعی در فرد ایجاد نکند یا جوّ گفتگو را سنگین نکند. معمولا سؤالاتی می پرسد که روشن کننده موارد زیر است:
- تاریخچه زندگی
- تاریخچه روابط
- سوابق کاری
- ارزیابی میزان واقعیت سنجی
- ارزیابی توانایی کنترل تکانه
درمان اختلال شخصیت پارانوئید
درمانهای موثری برای درمان شخصیت پارانوئید وجود دارد. با این حال، فرد ممکن است نسبت به درمانگر خود شک داشته باشد همین مسأله میتواند به مدیریت این اختلال آسیب برساند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در صورت عدم درمان دچار پارانویای مزمن میشوند. ثابت شده است که درمان و برخی داروها رویکردهای موثری هستند.
در صورت عدم درمان، قطعاً فرد در محل کار و خانه دچار مشکلاتی میشود. درمان جامع شامل خودیاری از طریق حمایت خانواده و همچنین کمکهای حرفهای است.
استفاده از داروها برای این اختلال شخصیت عمدتاً ممنوع است. داروها با افزایش پارانویا و سوءظن، اثر نامطلوبی داشته و فرد را به طور کامل از درمان منصرف میکند. اگر فرد دارای علائم خاصی مانند اضطراب شدید یا هذیانهایی است که منجر به اختلال عملکرد یا آسیب رساندن به خود یا آسیب رساندن به دیگران میشود، مصرف دارو توصیه میشود. اگر عملکرد روزانه مختل شده باشد، میتوان داروهای ضد اضطراب مانند دیازپام را تجویز کرد. همچنین ممکن است از داروهای ضد روان پریشی استفاده شود. این داروها باید در کوتاهترین زمان ممکن تجویز شوند.
مطلوبترین درمان برای اختلال شخصیت پارانوئید، رواندرمانی است. افرادی که از این اختلال شخصیت رنج میبرند اغلب مشکلاتی را تجربه کردهاند که ریشه دوانده و مانع روابط بین فردی سالم میشود. اتحاد درمانگر- مراجع برای کسانی که از اختلال شخصیت پارانوئید رنج میبرند، سود بزرگی خواهد داشت. این اختلال شخصیت اغلب به دنبال کمک نمیرود و معمولاً درمان را قطع میکند. بیماران مبتلا به این اختلال میتوانند برای تمام عمر رنج ببرند و نیاز به درمان منظم دارند. این موضوع را هم در نظر داشته باشید که افراد دارای این اختلال شخصیت به طور کلی در انتخاب درمان مقاومت دارند و اغلب بسیار سخت راضی به قدم گذاشتن در راه درمان میشوند.
چشم انداز اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
چشم انداز اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً به این بستگی دارد که آیا فرد مبتلا مایل به پذیرش و متعهد به درمان است یا خیر. رواندرمانی گاهی اوقات میتواند پارانویا را کاهش دهد و تأثیر آن را بر عملکرد روزانه محدود کند.
در صورت عدم درمان، اختلال شخصیت پارانوئید میتواند در توانایی فرد برای ایجاد و حفظ روابط و همچنین توانایی وی برای عملکرد اجتماعی و در موقعیتهای کاری اختلال ایجاد کند. احتمال اینکه افراد مبتلا به این اختلال شخصیت زودتر از افراد بدون اختلال شخصیت دست از کار بکشند، بیشتر است.
علاوه بر این، یکی از قویترین پیش بینیکنندههای رفتار پرخاشگرانه بخصوص در محیط بیمارستان است، همچنین با مسائل قضایی و دعوا همراه است.
شیوه درست برخورد با فرد مبتلا اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
یک روش خوب در برخورد با فرد دارای اختلال شخصیت پارانوئید، همدردی با احساس است، اما نه موافق و نه مخالف با واقعیتها که البته تشخیص مرز اینها نیاز به کمک حرفهای دارد. زندگی با فردی که استراق سمع میکند، بدون دلیل احساس طرد شدن میکند، به دنبال اطمینان بیپایان است (اما هرگز اطمینان نمییابد)، فکر میکند دیگران کج نگاه میکنند، مخفیانه وارد ارتباطات خصوصی میشود و اتهامات نادرست میزند، گاهی طاقت فرساست. در حالی که بسیاری از ما هر از گاهی احساس بدگمانی، طرد شدن یا حساسیت بیش از حد را تجربه میکنیم، پارانویای مزمن در یک فرد کارآمد (کسی که کار میکند، معاشرت میکند و خانواده دارد) میتواند یک مشکل بزرگ باشد. برای فرد پارانوئید دردناک و برای متهم دلخراش است.
مثالهایی از جملات آزاردهنده درباره رویدادهای عادی توسط فرد دچار این اختلال: چطور هدیه ارزانتری به من داده شد؛ چرا پشت سرم از من حرف میزنی؛ داری با یکی دیگه شام میخوری و منو کنار گذاشتی؛ همیشه بر ضد من در میآیند و … .
هرگز با یک توهم بحث نکنید. افراد پارانوئید شکننده و بیمار هستند، به این معنا که با واقعیت ارتباط ندارند. با این حال، اگر فانتزی به عمل تبدیل شود، میتوانند وحشتناک شوند. نیاز به تلافی در برابر حملات خیالی همراه منجر به رفتارها و طرحهای تهاجمی میشود. دخالت دادن پلیس و تماس با پلیس یا احضار وکلا مسأله دور از ذهن نیست. در مواجهه با افراد دچار اختلال شخصیت پارانوئید افراد بیگناه، متهم شدهاند و مورد هتک حرمت قرار گرفتهاند.
همانطور که پیشتر گفته شد تاکتیک خوب همدلی با احساس است، اما نه موافق و نه مخالف با واقعیات. با احساسات همدل باشید و اجازه دهید فکر وجود داشته باشد. مشاهده، تأمل، کنجکاوی و صراحت بدون قضاوت منجر به درک عمیقتر میشود.
درباره آناهیتا مصطفی زاده
دکتر آناهیتا مصطفی زاده مدیریت کلینیک روانشناسی هیتان - دکتری روانشناسی عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران ، متخصص در زوج درمانی - مشکلات پیش و پس از طلاق - مشاوره خانواده و فرد درمانی ..
نوشته های بیشتر از آناهیتا مصطفی زاده
دیدگاهتان را بنویسید